زولا چه چیزی را متهم می نماید؟ - وبلاگ پردیس وب

به گزارش وبلاگ پردیس وب، زولا هرگز درباره زولا نمی نویسد؛ بلکه به موضوعات مهم تری می پردازد؛ مانند بازار های بورس، معادن زغال سنگ، فروشگاه های عظیم و وقایعی مانند 1870 در فرانسه و مواردی مشابه. به نظر زولا این موضوعات از نوشتن درباره خود اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا می توان با فاصله به آن ها نگریست. به نظر زولا برای آنکه مسئله ای به عنوان موضوع، مورد مطالعه قرار گیرد، ضروری است با فاصله به آن نگریسته گردد. زولا از فاصله عمیق میان مشاهده نماینده -سوژه- و موضوع مورد مشاهده -ابژه- مطلع بود. به نظر او این فاصله میان کسی که می بیند و چیزی که دیده می گردد، امری طبیعی است و همیشه وجود دارد؛ اما بسیاری نویسندگان می کوشند تا آن را به یاری تخیل پر نمایند، حال آنکه این فاصله را می توان با انبوهی از مشاهدات، مدارک و مستندات توصیف کرد.

شرق در ادامه نوشت: توصیفات زولا، نقشی مهم در آثار او ایفا می نمایند. این توصیفات مانند توصیف انواع پنیر در داستانی به نام شکم پاریس یا مثلا توصیف دقیق و توأم با جزئیات ویترین یک مغازه، البته وجه داستانی قضیه را بیشتر می نماید و آن را از بیان سرد و خشک موضوع جدا می نماید؛ اما منظور زولا از این قبیل توصیفات عینی بیان زندگی به صورت آنچه هست، است.

زولا در تعریف ناتورالیسم آن را کاربرد روش تجربی در ادبیات می نامد؛ اما تعریفی که از تجربه ارائه می دهد، جز مشاهده محض معنای دیگری پیدا نمی نماید. این مشاهده محض مبتنی بر مواردی کاملا معین است که می توان به صورت مسئله به آن نگریست؛ مسئله ای که با ممارست و دقت می توان در نهایت آن را حل کرد. حل کردن مسئله از نظر زولا پاسخی روشن به تلاش نویسنده ای است که می کوشد با فاصله به اطراف خود نگاه کند تا واقعیت را چنان که هست، مشاهده کند.

زولا اگرچه نوشته های خود را در مجموع، کاربردِ روش تجربی در ادبیات می داند؛ اما تجربه ای که از آن می گوید، در نهایت حول مسئله ساخته و پرداخته می شود. به بیان روشن تر، آنچه زولا را به جانب مسئله می کشاند، تجربه نیست؛ بلکه مسئله است که او را به سوی تجربه می کشاند. در اینجا تفاوتی مهم میان تجربه و مسئله وجود دارد، به این معنا که هر مسئله در نهایت مسئله ای است که با اتکا به مدارک و مستندات که تجربه نیز شامل همان مستندات است، به راه چاره منتهی می شود؛ اما تجربه به صرف تجربه همیشه در هاله ای از ابهام و شک قرار می گیرد و به همان اندازه توأم با نبود قطعیت است. به همین دلیل فرد صاحب تجربه و حتی ملت صاحب تجربه ممکن است همان اشتباهات گذشته را تکرار نمایند.

زولا نویسنده ای است که زشتی های دنیا را عریان می نماید و بسیاری به همین دلیل او را سرزنش می نمایند؛ اما سرزنش آنان تأثیری بر زولا ندارد. او واقعیت را نمایان می نماید. به نظر زولا زشتی های شرایط اجتماعی گاه تا به آن حد است که انسان ها را در موقعیتی قرار می دهد که هیچ گیاه یا حیوانی که فاقد درک انسانی است، نمی تواند آن زشتی را تجربه کند. زولا زشتی و پستی را در انواع و اقسام آن نشان می دهد. ابتدا همه چیز با فقر و بی کاری شروع می شود و سپس به جا هایی منتهی می شود که تنها تخیل زولا می تواند عمق فلاکت را نمایان کند.

رمان آسومورا نمونه ای از فلاکت و زشتی در زندگی کارگران است. او در این رمان به تأثیر فقر و الکل در زندگی کارگران می پردازد. صراحت زولا در آسومورا تا به آن حد است که برخی از منتقدان چپ گرا زولا را بابت افترا زدن به کارگران سرزنش می نمایند.

دنیا سیاهچاله ای تهی است، این عبارتی است که زولا بار ها تکرار می نماید. او بعینه مشاهده می نماید که ثروت افسانه ای در یک سو انباشته می شود و در سوی دیگر فلاکت و فقر بیشتر می شود؛ آن هم در شرایطی که سوداگران با عوام فریبی منفعت شخصی خود را با منفعت عمومی مترادف نشان می دهند. نگاه زولا به یک تعبیر نگاهی ساختاری است. او سیستماتیک به ساختار حاکمه فرانسه توجه می نماید و در همان حین شاهد به وجود آمدن نوعی جدید از سرمایه اقتصادی می شود که در پیوندی تنگاتنگ با دستگاه دولتی قرار می گیرد. به نظر زولا این پیوندی ناگزیر است. او در رمان سهم سگان شکاری بر این ارتباط متقابل ساختاری تأکید می نماید.

زولا در آخرین سال های قرن نوزدهم در توصیف اتفاقات پرشتابی که پیرامونش می گذرد، می نویسد: انگار شاهد صحنه ای فوق طبیعی هستم. رودخانه ها به عقب جریان پیدا می نمایند و به سرچشمه های شان برمی گردند و زمین دوباره زیر هرم آفتاب می خشکد... فرانسه بزرگوار به ته پرتگاه سقوط افتاده است.

با وجود توصیفات درخشان زشتی و با آنکه خواننده در وهله نخست گمان می برد با نویسنده ای بدبین روبه رو شده است، زولا برخلاف انتظار نویسنده ای خوش بین است. از جمله دلایل خوش بینی زولا به روشی برمی شود که او در نگارش رمان هایش از آن بهره می گیرد. به این معنا که او در نهایت زندگی را مسئله ای می داند که می توان بر تناقضات و مجهولات آن فائق آمد و راه چارهی برای شان پیدا کرد. زولا در مقام نویسنده این راه چاره را نمایاندن واقعیت هایی می پندارد که در پس پرده پنهان است و در وهله نخست به چشم نمی آید.

زندگی زولا، زندگی پرماجرایی است و همین طور مرگ او مسئله ای است که می توان به جست وجوی حل آن برآمد. زولا به عنوان نویسنده از معدود نویسندگان زمانه خود بود که آثارش در زمان حیاتش به تیراژ های نزدیک به صد هزار انتشار می یافت و موقعیت اقتصادی خوبی برای او به ارمغان می آورد. علاوه بر آن، زولا در مواقعی گاه مستقیما به حیات پرتلاطم سیاسی فرانسه وارد می شد. نامه مشهور من متهم می کنم قبل از هر چیز اعلام مواضع سیاسی او است. زولا در این نامه به دفاع از دریفوس می پردازد و او را مبرا از اتهامات، خیانت و جاسوسی می داند.

در عین حال زولا با انتشار نامه من متهم می کنم ورود پدیده نوظهور روشنفکری در حیات سیاسی و اجتماعی فرانسه و دنیا را اعلام می نماید. انتشار این نامه اگرچه در ابتدا تبعید به انگلستان و بحران اقتصادی ناشی از سقوط آثارش در فرانسه را به همراه آورد؛ اما پایان در پی تبرئه دریفوس از اتهام خیانت، زولا با افتخار به فرانسه بازمی شود و در پی آن با خوش بینی بیشتری به اتفاقات پیش رو توجه نشان می دهد.

ایده حقیقت در حرکت واکنش او به پیروزی در ماجرای دریفوس است، از آن پس او با امید به افق های پیش رو می نگرد. .. من هشیارم، شب و روز تا چه در افق پدیدار شود و در حقیقت من سرسختانه امیدوارم که حقیقت خیلی زود از آن سوی کشتزار هایی که آینده در آن ها می روید، پدیدار شود و من همچنان منتظرم.

ضربات سرنوشت آن گاه وارد می شود که آدمی انتظار آن را ندارد: بیست و نه سپتامبر 1902 زولا و همسرش از خانه ییلاقی خود در پاریس بازمی گردند. چون هوا سرد بود بخاری دیواری را روشن کردند و به خواب رفتند؛ اما دودکش از بالا بسته بود و گاز مونوکسید کردن در اتاق پخش شد، صبح وقتی هیچ یک از اتاق بیرون نیامدند، مستخدم های خانه در را گشودند و زولا را کف زمین یافتند که گویی برای گشودن پنجره خیز برداشته بود، همسر زولا در بیمارستان نجات یافت؛ اما زولا با وجود دریافت سه ساعت تنفس مصنوعی دیگر به هوش نیامد. او در 62 سالگی از دنیا رفت.

مرگ زولا سال ها در پرده ای از ابهام بود اما پایان مسئله مرگ زولا که بی شباهت به معما های کارآگاهی نبود، حل می شود: کارگری به نام هانری بورونفوس که مخالف دریفوس بود و زولا را عامل تبرئه دریفوس می دانست، لوله بخاری خانه زولا را با قیر مسدود می نماید که در نهایت این مسئله باعث خفگی زولا می شود. هانری بورونفوس بعد از ارتکاب به قتل نام خود را به امیل تغییر می دهد و یک شبه طرف رسمی معاملات تجاری وزارت جنگ می شود: طنزی تلخ که شباهت به رمان هایی دارد که زولا دهه ها قبل از مرگ خود نوشته بود، گویی زولا پیشاپیش آینده خود را پیش بینی نموده بود.

مجله نوول ابسرواتور در سالمرگ زولا سؤالاتی را درباره نقش ادبیات در شرایط کنونی مطرح نموده بود. همچنین از نویسندگان پرسیده بود که شما به عنوان نویسنده امروزین چه چیزی را متهم می کنید؟. اشاره نوول ابسرواتور آشکارا به نامه مشهور من متهم می کنم زولا درباره قضیه دریفوس است. مخاطب نوول ابسرواتور نه فقط نویسندگان، بلکه می تواند خود زولا باشد؛ یعنی اگر زولا امروز زنده بود، چه چیز یا چه کسی را متهم می کرد؟ آیا اساسا ساختار های پیچیده فعلی و انتزاعیات غول آسایی که بر سرنوشت انسان ها حاکم اند، امکان برآشفتن انسان را ممکن می نمایند؟ یعنی زولا می تواند اتهامات خود را متوجه ساختار های موجود کند بی آنکه هضم همان انتزاعیات و ساختار ها نشود؟