یوسا در هشتادوچهارسالگی هنوز هم در اوج واقع شده است - وبلاگ پردیس وب

به گزارش وبلاگ پردیس وب، خبرنگاران-ابوالفضل رجبی: روزگار سخت جدیدترین اثر یوساست که توسط مهدی سرایی، از اسپانیایی به فارسی ترجمه شده است. یوسا در سال 2019 روزگار سخت را نوشت و نگاه منتقدان را باز به سمت خود جلب کرد و بار دیگر در 84 سالگی با انتشار رمانش بر سر زبان ها افتاد. بی راه نیست اگر او را عظیم ترین نویسنده حال حاضر در دنیا بدانیم، یوسا نویسنده ای است که هنوز می تواند رمان هایی بنویسد که نظام روایی آنها از تکنیکی ترین و پیچیده ترین ساخت شکل گرفته است. به مناسبت این ترجمه جدید با مهدی سرایی مترجم کتاب گفت وگویی داشته ایم. او معتقد است که یوسا از بازماندگان به حق غول های ادبی در دهه 60 میلادی است. همچنین او درون مایه بیشتر کارهای یوسا را شر می داند. در ادامه گفت وگوی ایبنا با او را درباره رمان روزگار سخت می خوانید.

معمولا رمان هایی که از یوسا خوانده ایم، بیشتر ترجمه انگلیسی افرادی چون گرگوری راباسا و هلن لین بوده که به فارسی ترجمه شده اند. به نظر می رسد ترجمه شما از اسپانیایی به فارسی برای مخاطب ایرانی تجربه جدیدی باشد و بتواند ترجمه ای از زبان اصلی کتاب را به مخاطب ارائه دهد. این مهم کمتر در ترجمه رمان های غیر انگلیسی انجام می گردد.

درباره ترجمه کتاب های یوسا از زبان انگلیسی باید نقل قولی از آقای علی صلح جو در کتاب از گوشه و کنار ترجمه را بازگو کنم. آقای صلح جو معتقد است نویسندگانی که در ایران به پُست مترجمان حرفه ای و کاربلد خورده اند، مورد استقبال مخاطب نهاده شده اند و بخت آن را داشته اند که به قول معروف در بازار کتاب ایران بدرخشند. از این بابت جای بسی مسرت و خوشبختی است که آقای عبدالله کوثری سراغ یوسا و دیگر نویسندگان جریان موسوم به شکوفایی (El boom) رفته اند و ترجمه های بس شگرف و عالی از این آثار ارائه نموده اند. اما درباره ترجمه آثار اسپانیایی از زبان انگلیسی و دیگر زبان ها (فرانسوی) نیز همان طور که بارها آقای کوثری و مرحوم فرزانه تکرار نموده اند این آثار بدست مترجمان سرشناس و کاربلدی به زبان انگلیسی ترجمه شده اند. مرحوم فرزانه در مصاحبه ای عنوان نموده بود که گابریل گارسیا مارکز گفته است که ترجمه انگلیسی اجرا شده از شاهکارش بهتر از نثر اسپانیایی آن است. البته آقای علی اکبرفلاحی نیز که استاد زبان اسپانیایی است ترجمه مرحوم قاضی از دن کیشوت را با متن اصلی مطابقت داده بود و معتقد بود که زبان آقای قاضی در ترجمه این اثر به مراتب زیباتر از زبان میگل دِ سروانتس اسپانیایی زبان است. در ترجمه یک اثر همیشه زبان مقصد مورد توجه قرار می گیرد نه زبان مبدأ، زیرا مخاطب به دنبال زبان مقصد است. درباره ترجمه این اثر از زبان اسپانیایی نیز باید بگویم که این اثر آنقدر زیبا و پُر کشش بود که بعد از خواندن مقدمه کتاب روزگار سخت شیفته آن شدم و تصمیم به ترجمه آن گرفتم. امیدوارم عیشی که من در طول ترجمه این کتاب داشتم به مخاطب نیز منتقل گردد.

مهدی سرایی

یوسا در جایی گفته بود که دیگر نمی تواند رمانی همچون گفت وگو در کاتدرال بنویسد و فرایند کارهایش هم این را نشان می داد. اما روزگار سخت بازگشت شکوهمند یوسا در 84 سالگی بود. روزگار سخت خصلتی تماما رئالیستی دارد و در اوج استادی و چیرگی قلم یوسا نوشته شده است. شما هم روزگار سخت را بازگشت یوسا به دوران اوج می دانید؟

رمان گفت و گو در کاتدرال پیچیده ترین اثر یوسا از نوع روایت است. یوسا در کتاب Conversación en Princeton با حضورش در دپارتمان ادبیات آمریکای لاتین این دانشگاه به بحث و آنالیز آثارش پرداخته است. در این اثر عنوان می نماید که بیش از 70 شخصیت در رمان گفت و گو در کاتدرال حضور دارند و به همین دلیل آن را تکرارنشدنی می داند. از سوی دیگر باید توجه داشت که این اثر یوسا یکی از آثاری بود که در اواخر دهه 60 میلادی و همزمان با واپسین سال های ادبیات شکوفایی منتشر شد. ادبیات شکوفایی در ایران بیشتر با کتاب صد سال تنهایی مارکز و رئالیسم جادویی (Realismo mágico) شناخته می گردد اما این جریان فارغ از مارکز صداهای دیگری هم داشت که از ابتدا روی روایت داستان تمرکز داشت. ادبیات آمریکای لاتین از دهه 30 میلادی با بورخس چرخشی در روایت داستان را تجربه کرد و در راستا تکامل نهاده شد. این چرخش در دهه 60 میلادی به دوران شکوفایی (Boom) رسید. نخستین آثارla ciudad y los perros (شهر و سگ ها) یوسا و La muerte de Artemio Cruz (مرگ آرتمیو کروز) فوئنتس بودند که همزمان در سال 1962 منتشر شدند. در ادامه Rayuela (لی لی بازی) خولیو کورتاسار در سال 1963 منتشر شد. این آثار صداهای جدیدی در ادبیات آمریکای لاتین بودند که بسیار مورد توجه نهاده شدند؛ زیرا روایت داستان در آنها مبنایی غیرخطی داشت. در سال 1967 Cien años de soledad(صد سال تنهایی) مارکز منتشر شد و دو سال پس از انتشار آن کتاب Conversación en la catedral(گفت و گو در کاتدرال) منتشر شد. این خط سیر تاریخی نشان می دهد که چرا یوسا از ناتوانی تکرار اثر سترگش سخن گفته است زیرا آن را در اوج جریان شکوفایی ادبیات آمریکای لاتین نوشت و در دهه 70 میلادی این جریان دیگر ادامه نیافت. البته یوسا در دهه های بعد آثار متوسطی نوشت که از جمله آنها خاله خولیا و میرزابنویس و ماهی در آب بود و در سال 2000 با انتشار سور بز بار دیگر بر سر زبان ها افتاد. از سال 2000 به این سو نیز با انتشار کتاب هایی همچون دختری از پرو و قهرمان فروتن و پنج کنج بار دیگر از دوران اوج فاصله گرفت اما در سال 2019 با انتشار روزگار سخت مجددا نشان داد که این بازمانده غول های ادبی دهه 60 میلادی اگرچه هشتمین دهه عمر خود را سپری می نماید ولی هنوز هم در اوج قرار گرفته است و تکنیک هایی که در روایت این اثر به کار برده است گواه این موضوع است.

یوسا در بیشتر رمان هایش به کشورش پرو و به طور کلی به آمریکای جنوبی، نظر دارد و همیشه این توجه را با ساخت پیچیده قدرت در این قاره پیوند داده است. در روزگار سخت هم یوسا آمریکای جنوبی را به مثابه یک شخصیت به کار گرفته است، در این باره کمی شرح دهید.

هر نویسنده ای تجربه زیستی خود را دارد که آبشخور داستان ها و روایت هاش می گردد. یوسا همچون دیگر نویسندگان آمریکای لاتین دغدغه توسعه و پیشرفت کشورش را دارد. او حتی در سال 1990 کاندیدای ریاست جمهوری شد، همچون دیگر نویسندگان این قاره که از دوره دومینگو فاستینو سارمینتو- نویسنده کتاب فاکوندو؛ توحش و تمدن در میانه قرن 19 میلادی- دست به این تجربه زده اند. یوسا در این اثر به دنبال چرایی همه گیر شدن کمونیسم و چپ گرایی افراطی در آمریکای لاتین است که همچون بختکی بر روی این کشورها سایه انداخته و با تغییر روسای جمهور به قدرت می رسد یا به انزوا می رود و یا ناگهان همچون ونزوئلا با شعارهای پوپولیستی سال ها بر سر قدرت می ماند. از این رو یوسا شخصیت اصلی رمانش را قاره آمریکای لاتین معرفی می نماید؛ زیرا کودتای آمریکا در سال 1954 در کشور کوچک گواتمالا تمام این کشورها را تحت تاثیر قرار داد. چند نسل از جوانان این قاره در آرزوی رسیدن به رویای محال کوشش کردند تا همچون فیدل کاسترو از کوهستان به دولت هجوم آورند و دولت جدیدی را بنا نمایند. یوسا معتقد است اگر آمریکا دست به این کودتای نظامی نمی زد، فرایند مدرنیزاسیون و دموکراتیزاسیون در آمریکای لاتین برای نیم قرن به تاخیر نمی افتاد؛ زیرا در همان ایام کودتا چه گوارا(مرد شماره دو انقلاب کوبا) در گواتمالا بود و به نتایجی دست یافت که آن گونه کوبا را به سوی چپ افراطی سوق داد.

یوسا در سال های 1970 چرخشی ناگهانی از مارکسیسم به لیبرالیسم داشت و تقریبا این رویه در کارهایش مشهود است. اما در روزگار سخت یوسا مستقیما سرمایه داری و ایالات متحده را نشانه می رود. اگرچه در کارهای قبلی اش همیشه از این کشور بسیار زیبا، با تاریخ غنی ولی مملو از بی عدالتی ها نوشته است ولی انگار در روزگار سخت دیدگاهی چپ محور را دنبال می نماید، درست است؟

یوسا همان طور که در کتاب خاطراتش خاله خولیا و میرزابنویس اشاره می نماید در دهه 60 میلادی همچون دیگر نویسندگان و روشنفکران آمریکای لاتین چپ گرا بود و اخبار و رویدادهای کوبا را لحظه به لحظه رصد می کرد و اعتراف می نماید که از مقلدان سارتر بود. اما از سال 1967 میلادی یوسا بر سر موضوع هبرتو پادیا(Heberto padilla) شاعر کوبایی از کمونیسم دل زده شد. این شاعر کوبایی که وفادار به انقلاب بود با سفر به روسیه شوروی تردیدهایی در دیدگاهایش نسبت به چپ گرایی ایجاد شد که رژیم فیدل سریعا او را دستگیر کرد. بعضی از نویسندگان مهم آمریکای لاتین همچون مارکز ترجیح دادند چشم بر روی این کار ببندند اما بعضی همچون یوسا زبان به انتقاد گگرددند و به لیبرالیسم روی آوردند و مدافع جامعه باز شدند. گرچه در این اثر یوسا به انتقاد از آمریکا و سیاست هایش در آمریکای لاتین می پردازد اما باز هم از لیبرالیسم و چند صدایی در کشورهایی همچون آمریکا دفاع می نماید. او عنوان می نماید که بهترین آرشیوهایی که دربارۀ دخالت آمریکا در کشورهای آمریکای لاتین وجود دارد، متعلق به آمریکاست و نویسندگانی همچون استیون کینزر(نویسنده کتاب مشهور همه مردان شاه و برادران دالس) هستند که بهترین کتاب ها را درباره این دخالت ها نوشته اند. از این رو اگر چه در این کتاب انگشت یوسا به سوی سیاست های آمریکاست اما همچنان مدافع جامعه باز و دموکراسی است.

در جایی از کتاب آمده است که تبدیل اقدمات ملموس و واقعی به افسانه و داستان؛ این تاریخی بود که آن را می خواندیم. نکته مهمی ست انگار کار یوسا پرده برداشتن از چهره فاسد و شرور قهرمانان دروغین است. امتداد کارهای او که این را نشان می دهد، نظر شما چیست؟

دقیقا همین طور است. در این رمان قهرمانان داستان در پشت نقابی پنهانند که یوسا در پی برداشتن آن است. برای مثال آربنز که قربانی سیاست های آمریکا و طمع یونایتد فروت می گردد، لکه ننگی در کارنامه اش دارد که هنوز هم پاک نشده است و آن اتهام کشتن رقیبش پیش از انتخابات ریاست جمهوری در سال 1950 است. یا کاستیو آرماس که در مقام ناجی و با تشریفات ویژه وارد کشورش می گردد، همان خائنی است که با پناه بردن به آمریکا به ارتش و کشورش خیانت نموده است.

گویا اساسا شر و خشونت است که روزگار سخت را پیش می برد. شخصیت اصلی داستان در نیمه شر ماجرا نهاده شده و موضوع اصلی با اوست.

یکی از دورن مایه های آثار یوسا خشونت است و این در دیگر آثارش نیز به خوبی مشهود است و اینکه این خشونت چگونه به صورت جمعی و فردی بروز می یابد و دیگران را متاثر می نماید. او معتقد است که اساسا اگر شری نبود نیمی از ادبیات دنیا نیز چیزی برای عرضه نداشت. به همین دلیل به طعنه عنوان می کند که نویسندگان سوئیسی که در رفاه مطلق هستند در جست وجوی فجایع هستند تا دستمایه داستان هایشان نمایند.

موضوعات و شخصیت هایی که یوسا به آنها می پردازد به شکل ویژه ای با واقعیت گره خورده اند و با پیگیری آثار او متوجه می شویم که شخصیت ها برای او در یک رمان تمام نمی شوند. در همین رمان روزگار سخت ما با تروخیو روبه رویم که رمان مهم سور بز حول شخصیت اصلی او شکل گرفته است.

البته در تمام رمان هاش این طور نیست. تروخیو یک استثناست. شخصیت تروخیو که 30 سال در کشور دومینیکن خدایی می کرد آن قدر جذابیت دارد که شاید رمان های دیگری باید در وصف او نوشته شوند.

و در آخر آیا ترجمه های دیگری از شما، در دست چاپ هستند؟

انتخاب یوسا در گام اول برای ترجمه شرایط را برای انتخاب های بعدی سخت می نماید. در حال مطالعه آثار دیگر هستم اما به نظرم باید غور بیشتری در این ادبیات انجام داد و شتابزده عمل نکرد.

این کتاب در 375 صفحه و با تیراژ 1100 نسخه و قیمت پشت جلد 69000 تومان، از سوی نشر نیماژ روانه بازار کتاب شده است.